Zabytkowa chyża łemkowska
w Olchowcu

Lokalizacja:

Województwo:

Olchowiec

podkarpackie

Olchowiec to 500-letnia wioska w sercu Beskidu Niskiego, jedna z niewielu łemkowskich wsi, położona u zbiegu potoku Wilsznia z potokiem Olchowczyk. Znajduje się tu kilka atrakcji, wśród których wyróżnia się Muzeum – Zabytkowa chyża łemkowska w Olchowcu, pod numerem 23. Zbudowana w 1910 roku, chyża została wpisana do rejestru zabytków w 1986 roku. W wyniku walk o Przełęcz Dukielską oraz przymusowych wysiedleń Łemków na Ukrainę i „Akcji Wisła”, liczba gospodarstw w Olchowcu zmniejszyła się o prawie 90%. Jednak ta jedna z ostatnich łemkowskich chyż zachowała się w niezmienionej formie i została uratowana.

W 1981 roku Tadeusz Kiełbasiński, pasjonat turystyki górskiej i miłośnik Łemkowszczyzny, zakupił chyżę i przeprowadził pod nadzorem Konserwatora Zabytków gruntowny remont, obejmujący między innymi wymianę zniszczonej słomianej strzechy na nową. Dzięki temu muzeum prezentuje tradycyjne techniki budowlane, takie jak krycie dachu strzechą, co jest rzadkością w dzisiejszych czasach. Strzecha wykonana jest ze słomy lub trzciny, co jest trwałą, ale wymagającą techniką budowlaną.

Zwiedzając muzeum chyża w Olchowcu, warto zwrócić uwagę na dach kryty strzechą, którego wymiana trwała aż sześć lat i wymagała czterech tysięcy kiczek. To tradycyjne rzemiosło jest kosztowne, ale zapewnia dachowi trwałość na 50 lat. Chyża jest drewnianą zagrodą jednobudynkową, półtora- lub dwutraktową, a pod jednym dachem znajdują się pomieszczenia mieszkalne, gospodarcze i inwentarskie, natomiast strych pełni funkcję stodoły. Dachy pierwotnie kryto słomą, a od drugiej połowy XIX wieku na zachodniej Łemkowszczyźnie pojawiły się dachy pokrywane gontem.

Wnętrze chyży przenosi zwiedzających w czasie, ukazując tradycyjne wyposażenie, takie jak krótkie łóżka, stół, zydle i ławy do siedzenia i spania, a także skrzynie na ubrania. Na ścianach wiszą ikony i obrazki świętych. Centralnym punktem jest duży piec kuchenny i chlebowy z kominem. Do lat 50. XX wieku takie chaty były jeszcze bezkominowe jako kurne chaty. Od strony zachodniej do chyży przylega drewutnia, a całość ogrodzona jest płotem z drewnianych drągów wspartych na słupkach z daszkami dwuspadowymi.

Od 1982 roku Tadeusz Kiełbasiński zaczął urządzać w chyży ekspozycję pamiątek prezentujących kulturę i sztukę Łemkowszczyzny, które zbierał od 1955 roku. Wiele z tych eksponatów to unikatowe przedmioty, które dzięki temu zostały ocalone przed zagładą i zapomnieniem. Powstanie muzeum stało się dodatkowym bodźcem do powiększania kolekcji, która szybko zaczęła rosnąć. Wiele pamiątek trafiło do muzeum w formie darów od sąsiadów, znajomych, zakupów lub wymian. Eksponaty w muzeum pochodzą z okolicznych wiosek, Beskidu Sądeckiego, Niskiego, Bieszczadów, Bojkowszczyzny i Huculszczyzny.

Z czasem do eksponatów łemkowskich dołączyły także huculskie. Obecnie muzeum składa się z wystawy zachodniołemkowskiej, gdzie w pomieszczeniach mieszkalnych znajdują się typowe dla łemkowskiej chyży sprzęty, takie jak łóżko, stół, ława, zydle i kołyska. Znajdują się tam również modele łemkowskich cerkwi, zabawki, pisanki, ikony i inne przedmioty. W dawnej oborze urządzono właściwą ekspozycję muzealną, która obejmuje kilka kompletów strojów łemkowskich, na które składają się kabaty, gorsety, oplicze, damskie kożuszki, chustki, czepce, krywulki i soroczki. Znajdują się tu również sprzęty, a wśród nich krosna, motowidło, terlice, szpular, kołowrotki, kądziel i wrzeciona.

Dodatkowo znajdują się tu sprzęty gospodarstwa domowego, takie jak kijanki i tarki do prania, żelazka, żarna, cebrzyki, masielnice, garnki gliniane, jak i z kamionki oraz żeliwne dzbanki i koszyki do chleba, serownice, cedziki, łyżnik z łyżkami drewnianymi oraz lampy naftowe. Znajdziemy tu również narzędzia rolnicze i pozarolnicze, takie jak opałki, chomąta dla bydła i koni, uprząż końska, narzędzia takie jak piły, topory, siekiery, wiertła ręczne, heble, młotki drewniane, bijaki do rąbania drewna, kliny, brusy, kosy, sierpy, widły drewniane, grabie, cepy, wijaczki, grace, szpadle drewniane, maźnice, kołyska polowa, osełki i pochewki.

Historia regionu, w tym I i II wojna światowa, pozostawiła wiele artefaktów znajdujących się po prawej stronie, a wśród nich krzyże, łuski pocisków, magazynki, moździerze, miny, lufy przeciwlotnicze, armatki, mapniki, manierki, a nawet ozdobne wazony wykonane z łusek czołgowych. Wśród eksponatów przypominających o walkach o Przełęcz Dukielską znajdują się również hełmy, menażki, pojemniki na amunicję, łopatki saperskie oraz broń. W dawnej stodole znajduje się ekspozycja zbiorów huculskich, w tym rękodzieła artystycznego, kompletnych strojów i innych pamiątek.

Muzeum posiada również zbiory bibliograficzne i ikonograficzne dotyczące Łemkowszczyzny i Huculszczyzny. Utrzymywane jest z prywatnych funduszy jego właściciela, a jedyna dotacja pochodzi ze sprzedaży cegiełek prowadzonych pod auspicjami Towarzystwa Karpackiego. Zwiedzanie muzeum jest możliwe od kwietnia do listopada. Zabytkowa Chyża Łemkowska w Olchowcu, położona w pięknej okolicy gór, zachwyca swoją wyjątkowością i oryginalnością.

To miejsce, gdzie czas się zatrzymał, daje zwiedzającym możliwość przyjrzenia się z bliska, jak dawniej wyglądało życie na tych terenach. Miejsce to jest godne odwiedzenia, gdyż daje niepowtarzalny kontakt z historią. Malownicza okolica, w której znajduje się muzeum, zachęca do zapoznania się nie tylko z historią, ale i pięknem przyrody. Zachęcamy wszystkich serdecznie do odwiedzenia tego niesamowitego miejsca, jakim niewątpliwie jest Muzeum Kultury Łemkowskiej w Olchowcu.