Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej
Lokalizacja:
Województwo:
Zyndranowa
Podkarpackie
Skansen Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej powstał w 1968 roku dzięki staraniom rdzennego mieszkańca Zyndranowej – Teodora Gocza, jak również aktywnych działaczy łemkowskich. Skansen ten powstał w zagrodzie łemkowskiej datowanej na koniec XIX wieku, będącej niegdyś własnością pradziadka Pana Teodora Gocza. Kiedy Pan Teodor otrzymał zagrodę w spadku, chyżę pradziadka przeznaczył na izbę pamiątek celem uczczenia pamięci części ludności łemkowskiej w latach 1957-1958. Wśród eksponatów znajdowały się stroje, przedmioty codziennego użytku i wytwory kultury Łemków. Muzeum przez wiele lat funkcjonowało, jako placówka prywatna, najpierw w formie Izby Pamiątek w domu opiekuna i pomysłodawcy, później, jako skansen wydzielony na terenie wsi, wiele lat rozbudowywane, konserwowane i utrzymywane było przez Pana Teodora Gocza.
Placówka rozwijała się wzbogacając o kolejne eksponaty jak również prowadziła liczne wystawy malarstwa, rzeźby i fotografii ukazujące kulturę Łemków. W 1990 roku gospodarstwo to doczekało się dofinansowania przez krośnieńskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i obecnie ma status Oddziału Muzeum Podkarpackiego w Krośnie. Sytuacja muzeum znacznie poprawiła się w 2002 roku, kiedy muzeum zaopiekowało się Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej. Zwiedzanie zaczynamy od budynku po lewej stronie, gdzie zgromadzono ubiory Łemków codzienne jak i odświętne. Znajduje się tu również bogata kolekcja pisanek, zdobionych w tradycyjne łemkowskie wzory. Na ścianach wiszą fotografie łemkowskich rodzin jak również obrazy oraz instrumenty muzyczne i przedmioty codziennego użytku. W korytarzyku możemy zobaczyć, jakimi banknotami się wówczas posługiwała tutejsza ludność.
Następnie przechodzimy do sali ozdobionej sztuką łemkowską. W gablotach natrafimy na dokumenty jak i pisma czy książki. W kolejnej sali znajdują się eksponaty sakralne: fragmenty żeliwnych krzyży, szaty liturgiczne, kopie ikon, jak również stare księgi modlitewne. Następnie przechodzimy przez plac do dalszej części, w której głównym obiektem skansenu jest chyża zbudowana w 1860 roku. Do kurnej chaty w 1901 roku dobudowano kuchnię oraz komin. Wnętrze chaty dość spore jest bogato wyposażone w sprzęty domowe, jakimi ówcześnie się posługiwano w gospodarstwie domowym. Można tu zobaczyć sieczkarnię do ziół, stare lampy, maselniczki, praski do sera. Możemy z bliska przyjrzeć się piecowi do wypiekania chleba z zapieckiem. Na piecu ustawione są żelazka na duszę jak i na węgiel. Za stołem ustawione są tary do prania, kijanki, jak również szatkownice do kapusty, przetaki, młynki, oraz stare kufry.
W małej komnacie za kuchnią znajduje się rekonstrukcja biura pisarza wiejskiego z archiwaliami, książkami, listami i zdjęciami z terenu Łemkowszczyzny. Wychodząc z głównej izby kierujemy się przedsionkiem do warsztatu szewca, który również jest bogato wyposażony w dawne narzędzia do wyrobu butów. Po przeciwnej stronie w kolejnym pomieszczeniu znajdują się kołowrotki, krosna i narzędzia do obróbki lnu. Wąski przedsionek również posiada nagromadzone sprzęty związane z pracami przy obróbce drewna i nie tylko. Możemy tu zobaczyć wagi jak również sierpy. Z bliska oglądamy również żarna do mielenia zboża. Przed wejściem do przedsionka znajduje się jeszcze warsztat krawiecki.
Za ścianą przedsionka znajdowała się obora dla bydła a w niej żłoby dla bydła. Na ścianach wiszą dzwonki, jarzma oraz chomąta. Obserwować możemy młynki do przesiewu zboża duże balie czy cebry, oraz wiklinowe opałki. Następnie przechodzimy do pomieszczenia za oborą, w którym zgromadzone są drewniane brony, widły do przerzucania siana młynki, sieczkarnie, ogromne piły, cepy, czy drewniane koła do wozu. Zaraz za drzwiami możemy zobaczyć stare narty dla dorosłych i dziecięce. Na wprost chyży znajduje się koniusznia wybudowana w 1923 roku, w której obecnie zgromadzone są militaria z obu wojen światowych. Muzeum zgromadziło pamiątki wojenne po operacji na Przełęczy Dukielskiej: hełmy, broń, odłamki, jak również menażki, bagnety a nawet bomby. O zmaganiach na przełęczy przypomina niewielki pomnik znajdujący się na terenie muzeum. Jest tu również drugi pomnik, upamiętniający Łemków ofiar obozów w Talerhofie i Jaworznie.
Po lewej stronie od chyży znajduje się chlewik z 1934 roku, a po prawej studnia z żurawiem. Za koniusznią znajduje się ekspozycja z metalowych krzyży pochodzących z nieistniejących już cerkwi. Znajdziemy tu również kilka krzyży z grobów cmentarnych. Poza zagrodą znajduje się również świetlica wiejska, która pełni funkcje wystawowe, jak również kasy biletowej i sklepiku z pamiątkami związanymi z tymi terenami oraz kulturą łemkowską. Z lewej strony świetlicy znajduje się kuźnia cygańska z Olchowca z paleniskiem, miechem, kowadłem oraz bogatym zestawem narzędzi kowalskich. Na terenie skansenu znajduje się również drewniany wiatrak z Wapiennego, oraz kilka kapliczek.
Jednym z obiektów skansenu jest również chata żydowska, oddalona od skansenu o około 500 metrów. To dawna własność rodziny Zalmana. Niestety nie udało nam się wejść do środka i mogliśmy ją tylko zobaczyć z zewnątrz. Obok chaty zgromadzono potrzaskane macewy, z których niegdyś, odwróconych napisami do spodu, układano dukty.
Teraz może kilka słów o Łemkach, którym poświęcone jest to muzeum. Łemkowie, to wschodniosłowiańska grupa etniczna identyfikująca się, jako część narodu Rusińskiego lub jako część narodu ukraińskiego. To jedna z czterech uznanych prawnie mniejszości etnicznych w Polsce, a język łemkowski uznany został za jeden z języków mniejszościowych. Ustawa z 2005 roku stworzyła Łemkom możliwość ustalania dodatkowych, tradycyjnych nazw miejscowości na terenach swego zamieszkania. Do okresu wysiedleń, które trwały w latach 1944–1947 Łemkowie zamieszkiwali głównie w zwartej grupie obszaru Beskidu Niskiego oraz zachodnich krańców Bieszczadów i wschodnich krańców Beskidu Sądeckiego.
Pierwszą grupę przesiedleńców stanowią osoby wysiedlone w latach 1944 i 1945. Przesiedlenia te miały początkowo charakter dobrowolny a ludność byłą wysiedlana na Ukrainę. Przesiedlenie to dotknęło nawet 60% ówczesnej liczebności Łemków. W drugiej fazie, czyli od września 1945 roku do lipca 1946 roku przesiedlano już przymusowo, przy pomocy wojska. Natomiast w ramach akcji „Wisła” Łemkowie wysiedleni zostali na obszar Polski północnej i zachodniej. Akcja „Wisła” objęła około 200 miejscowości zamieszkanych przez Łemków i całkowicie rozbiła i rozproszyła społeczność Łemków na polskich ziemiach północnych i zachodnich.
W rezultacie tych przesiedleń Łemkowszczyzna prawie całkowicie się wyludniła ze swojej społeczności. Przestało istnieć 20 wsi łemkowskich, a w innych pozwolono pozostać najwyżej pojedynczym rodzinom. Dotkliwe straty poniosła również kultura Łemków, a zniszczeniu w tym czasie uległo wiele cerkwi. Możliwość powrotu na Łemkowszczyznę zaistniała w 1956 roku, jednak powroty te nie były masowe. W statystykach podaje się od 3% do 10% wysiedlonych powróciło w rodzinne strony. Większość Łemków pozostała w miejscach przesiedlenia.
Ogólnie zachęcamy wszystkich do odwiedzenia tego miejsca. My pewnie jeszcze tu wrócimy, aby wejść do środka Żydowskiej chaty i opisać jej wnętrze, która również może się okazać bardzo interesująca. Być może, gdy będziemy tu ponownie to będzie nowa wystawa bądź powiększona zostanie kolekcja zbiorów. Warto od czasu do czasu powracać w miejsca, w których już wcześniej byliśmy i obserwować zachodzące zmiany. Bogata kolekcja eksponatów nagromadzonych w tym muzeum robi naprawdę spore wrażenie i jest godna polecenia, aby to miejsce odwiedzić i spędzić czas inaczej. Przy okazji możemy dowiedzieć się czegoś więcej o życiu Łemków zwłaszcza, że potomkowie wysiedlonych Łemków żyją wśród Nas i nadal pielęgnują swoje obyczaje i tradycje.
Galeria
