Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Miejscowość:

Województwo:

Szydłowiec
Mazowieckie

Cmentarz żydowski w Szydłowcu to zabytkowa nekropolia powstała w XVIII wieku, jednocześnie jest to jeden z największych żydowskich cmentarzy zachowanych w Polsce. Kirkut powstał w drugiej połowie XVII wieku, wraz z początkiem masowego osadnictwa Żydów i powołaniem żydowskiej gminy wyznaniowej. Owe masowe osadnictwo wynikało z wydanego przez Dominika Radziwiłła uniwersału, w którym zachęcał osadników do zajmowania opuszczonych domów, jednocześnie gwarantując bezpieczeństwo majątków. Następstwem wojen, zaraz oraz głodu znacznie zmalała liczba ludności w Szydłowcu. Sprowadzenie nowych osadników miało na celu odrodzić miasto.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Po takiej zachęcie napłynęła liczna grupa żydowskich rzemieślników i kupców. W 1711 roku kolejny właściciel Szydłowa Michał Radziwiłł poczynił starania o zgodę na wybudowanie synagogi u biskupa krakowskiego. Najprawdopodobniej w tym okresie powstała w Szydłowcu gmina żydowska. W 1897 roku w mieście mieszkało 7435 osób, z czego 5298 było społeczności żydowskiej, co stanowiło ponad 71 % ludności Szydłowca. Okres I wojny światowej nie spowodował większych zniszczeń w mieście, jedynie ratuszowa wieża była zburzona. Ze spisu powszechnego z roku 1921 wynika, że ludność miasta wynosiła 7232 z czego 5501 żydów, co wówczas stanowiło ponad 76%.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

W związku z tak ogromną populacją ludności żydowskiej wraz z upływem lat Kirkut zajmował coraz większy obszar, ponieważ chowano na nim nie tylko Żydów z Szydłowca, ale i okolicznych a nawet dalej położonych miejscowości, które nie posiadały własnego cmentarza. Kirkut znajduje się w północno-wschodniej części Szydłowca, zamieszkanej dawniej przez szydłowieckich Żydów, przy ulicy Wschodniej. Dzisiejszy obszar cmentarza to mniej więcej 1/3 jego dawnej powierzchni, który obecnie zajmuje 2,7 hektara. 8 września 1939 roku do Szydłowca wkroczyły wojska niemieckie, co oznaczało dla społeczności żydowskiej najgorszy czas. Latem 1942 roku z kilku miejscowości sprowadzono Żydów do Szydłowca a następnie utworzone zostało getto, którego Żydzi nie mogli opuszczać.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Na obszarze getta znajdowało się 16300 osób ludności żydowskiej. Jesienią 1942 roku getto zostało zlikwidowane. Osoby, które nie mogły dojść do wagonu były rozstrzelane na miejscu natomiast pozostali zostali przewiezieni wagonami towarowymi na stracenie do Treblinki. Większość szydłowieckich Żydów zginęła w hitlerowskich obozach zagłady. Ocaleli nieliczni, lecz niewiadoma jest liczba Żydów z Szydłowca, która przeżyła. Po II wojnie światowej Cmentarz został otoczony ogrodzeniem z bramą. W roku 1957 władze cmentarz zamknęły a dwa lata później zlikwidowano zachodnią część nekropolii a następnie przeznaczyły jego teren pod zabudowę. Na jego najstarszej części wybudowano liceum ogólnokształcące i boisko szkolne jak również domy towarowe.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Nagrobki z tego terenu przeniesiono na teren obecnie istniejącego cmentarza, umieszczając je ciasno obok siebie w kilku rzędach. Nie dokonano ekshumacji pozostałych tam zwłok. Cmentarz otoczono kamiennym murem, jak również wstawiono bramę nawiązującą stylistycznie do tradycyjnego zdobnictwa żydowskiego. W 1971 roku na terenie cmentarza umieszczono tablicę upamiętniającą 16 000 pomordowanych Żydów z Szydłowca, a w roku 2007 Kirkut został przekazany pod zarząd gminy wyznaniowej w Warszawie, która wybudowała ohel Biala-Rabinowiczów. W wyniku kilkakrotnych inwentaryzacji zostało ustalone, że na obecnym obszarze kirkutu znajduje się 3100 nagrobków. Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z 1830 roku. Mają one formę tradycyjnej żydowskiej macewy, czyli prostokątnej kamiennej płyty, często zaokrąglonej w górnej części, zwieńczonej linią prostą, trójkątem, półkolem, dwoma odcinkami koła bądź linią łukowatą.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Wygląd, wielkość i trudność wykonania macewy odzwierciedlały zamożność i pozycję społeczną zmarłego. Na każdej jest umieszczona inskrypcja w języku hebrajskim i piktogram z symboliką dotyczącą życia zmarłego. W przypadku Żydów ortodoksyjnych napisy alfabetem łacińskim umieszczano na tylnej stronie macewy. Macewy ustawiano wprost na ziemi bądź na cokole, mogły być one podparte od tyłu. Nagrobki były wystawiane zwykle w pierwszą rocznicę śmierci zmarłego. Wygląd szydłowieckich nagrobków jest bardzo zróżnicowany, nie ma dwóch identycznych obiektów pod względem kompozycji. Macewy zdobione są płaskorzeźbami z symboliką hebrajską pochodzącą przeważnie z XIX wieku. Sam styl nagrobków jest związany ze sztuką żydowską. Żydowskie inskrypcje nagrobne podkreślają żal i pustkę po zmarłym, opisują jego życie i cechy charakteru. Ich wyjątkowość podkreśla także język hebrajski, który był u polskich Żydów, mówiących w jidysz lub po polsku – wyłącznie językiem modlitwy, a kunszt wykonania liternictwa i piktogramów jest dziełem szydłowieckich kamieniarzy.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Swoją symboliką macewy nawiązują do płci zmarłej osoby, zajęcia, które wykonywała, a także jej pobożności. Na żeńskich macewach spotkać możemy symbolikę gołębi, który symbolizuje zgodę i miłość małżeńską, natomiast orzeł mówi o opiekuńczej pomocy Pana, odwadze i miłości. Ptak w locie, ze złamaną gałązką w dziobie symbolizuje przedwcześnie zmarłą niezamężną pannę, natomiast karmiący pisklęta ptak informuje o śmierci młodej matki wychowującej dzieci. Świece w lichtarzu, często złamane, to również macewy kobiet,  ponieważ do kobiety należało zapalanie świec w piątkowy wieczór i na rozpoczęcie szabatu. Księgi ustawione na półce, na nagrobkach męskich mówią o tym, że zmarły był rabinem i uczonym w Piśmie, nauczycielem lub lektorem w synagodze.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Dłonie w geście błogosławieństwa symbolizują potomka biblijnego rodu kohenów, czyli kapłanów, natomiast jeleń to symbol pokolenia Naftalego, misa z dzbanem jest symbolem dla potomka lewitów. Wilk jest symbolem dla potomków pokolenia Beniamina. Korona Tory podtrzymywana przez lwy  to symbole dla uczonego lub głowy rodziny. Wizerunek lwa na macewie mówił o szerzeniu i obronie wiary natomiast korona na nagrobkach męskich i żeńskich symbolizuje wyjątkową religijność. To tylko wybrane opisy oznaczeń macew. Groby na Szydłowieckim Kirkucie głównie pochodzą z lat 1901 – 1939 i stanowią zdecydowaną większość. Około 20% to nagrobki starsze z lat 1851 – 1900, natomiast najstarszych nagrobków z lat 1831 – 1850 jest tylko około 60 sztuk.

Cmentarz żydowski w Szydłowcu

Szydłowiecki cmentarz jest odwiedzany przez wielu potomków pochowanych tu osób, jak również chasydów, czyli wyznawców nauki cadyka, spoczywającego w ohelu wybudowanym niedawno w miejscu jego pochówku. Kirkut w Szydłowcu jest wart odwiedzenia i zapoznania się z historią i kulturą żydowską, która jest dalece odmienna od polskiej. Odwiedzając to miejsce można poddać się refleksji, że nic na tym świecie nie jest wieczne. Kirkut w Szydłowcu jest naprawdę okazały a starannie i precyzyjne wykonane macewy budzą podziw dla ich wykonawców. Zachęcamy do odwiedzenia tego miejsca, które świadczy o ludzkim przemijaniu.

Galeria

Lokalizacja

All rights reserved. Copyright by Wildhawk. Poland 2022