Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku
Lokalizacja:
Wojewóztwo:
Miejscowość Smolnik
Podkarpackie
Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku nad Sanem to cerkiew prawosławna, a następnie cerkiew greckokatolicka. Od 1974 roku filialny Kościół Rzymskokatolicki pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP parafii św. Stanisława Biskupa w Lutowiskach. W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie. Włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.
Do wsi Smolnik nad Sanem trafimy, kierując się wielką obwodnicą bieszczadzką, a dokładniej drogą nr 896 z Lutowisk w kierunku Ustrzyk Dolnych. Cerkiew widać dobrze już z głównej trasy, stoi na niewielkim wzgórzu. Wystarczy tylko nieco odbić w boczną drogę za znakami i dojeżdżamy prosto na parking pod cerkwią. Obecna cerkiew w Smolniku nie jest pierwszą świątynią, które były wybudowane na tym terenie. Poprzednie jednak uległy spaleniu i rozgrabieniu. Budowa, czwartej w kolejności, świątyni zakończona została w 1791 roku. Całe wyposażenie z poprzedniej świątyni zostało przeniesione do nowej obecnej cerkwi. Pierwszy gruntowny remont cerkwi został przeprowadzony w 1921 roku. Została wykonana wymiana dachu gontowego na blaszany jak również przeprowadzono renowację ikonostasu.
Funkcję parafialnej świątyni greckokatolickiej pełniła do 1951 roku. W tym samym roku poprzez zawarcie umowy między PRL a ZSRR, w wyniku której Smolnik powrócił do granic Polski, natomiast miejscowa ludność bojkowska, która przed wojną przeważała w Bieszczadach została wysiedlona. Nie przetrwały również Bojkowskie wsie ponieważ domy rozebrano. Niestety ale opuszczona świątynia bez wiernych i opiekuna wraz z cerkiewnym cmentarzem była dewastowana, rozgrabiana. Bogata ikonografia została niestety zniszczona a świątynia zamieniona w magazyn, w którym przechowywano siano. W latach 1969-1970 przeprowadzono podstawowe prace remontowe. W 1969 roku cerkiew została wpisana do rejestru zabytków, jednak część wyposażenia cerkwi w Smolniku została przeniesiona do składnicy pocerkiewnych ruchomości w Łańcucie. We wrześniu 1973 roku, sporządzona została opinia dotycząca stanu technicznego kilku zabytkowych cerkwi w ówczesnym województwie krośnieńskim, w tym cerkwi w Smolniku.
Cerkiew na szczęście pozostawać miała w bardzo dobrym stanie technicznym. W 1974 roku cerkiew formalnie przekazano parafii rzymskokatolickiej, ta z kolei przystosowała ją do własnych celów wprowadzając odmienny od dotychczasowego wygląd wewnątrz świątyni oraz zmieniając jej historyczny wygląd świadczący o tradycjach i kulturze okolicznej ludności. W latach 2004-2005 został przeprowadzony generalny remont cerkwi w Smolniku, a w 2009 roku zaczęto prace konserwatorskie polichromii znajdujących się na ścianach i w kopule prezbiterium, wykonano również aranżację prezbiterium. Na przycerkiewnym cmentarzu zachowało się tylko kilka nagrobków ponieważ był niejednokorotnie dewastowany. W 2013 roku smolnicka cerkiew została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W odróżnieniu od innych cerkwi wnętrze zostało urządzone głównie współcześnie. Cerkiew w Smolniku to obiekt wyjątkowy przede wszystkim reprezentuje styl bojkowski.
Bojkowie to grupa etniczna górali mieszanego pochodzenia: rusińskiego i wołoskiego, zamieszkująca Karpaty Wschodnie od Wysokiego Działu w Bieszczadach na zachodzie, do doliny Łomnicy w Gorganach. Na zachodzie sąsiadowali z Łemkami, na wschodzie z Hucułami. Cerkiew w Smolniku jest to dzisiaj jedyny zachowany obiekt sakralny tego typu w Bieszczadach oraz jeden z trzech w całym kraju. Świątynia jest trójdzielna, o konstrukcji zrębowej z nawą, prezbiterium i przedsionkiem równej wysokości, ale nawa jest wyraźnie szersza. W ołtarzu za tabernakulum, znajduje się dekoracja utworzona z carskich wrót. Wrota w formie winnej latorośli posiadają cztery medaliony z wizerunkiem ewangelistów. Jedynym elementem oryginalnego wyglądu cerkwi jest fragment polichromii przedstawiający sklepienie niebieskie podtrzymywane przez anioły, obrazy i wyposażenie pochodzą z innych świątyń.
Znajdują się tu również puste kartusze, w których pierwotnie znajdowały się postacie proroków starotestamentowych oraz Ikony Matki Bożej datowane na 1547 rok, które Obecnie znajdują się w Muzeum Sztuki Ukraińskiej we Lwowie, zaś ikony Apostołów znajdują się w muzeum w Łańcucie. Uwagę przykuwa przepiękny żyrandol z poroża jeleni. Wszystkie części budynku wieńczą cebulaste kopułki z krzyżami na szczycie namiotowych dachów. Całość okala okap. Przyjmuje się że smolnicka cerkiew wśród czterech świątyń Bojkowskich, które przetrwały do dzisiejszych czasów, ta jest najlepiej zachowaną. Wokół cerkwi jest niewielki cmentarz, na którym zachowało się kilka kamiennych nagrobków, niestety większość z nich została zniszczona. Jest tu też odremontowana dzwonnica i wyrzeźbiona w pniu figura Michała Archanioła. Cały teren świątyni otacza niewielki drewniany płot, a dookoła rosną sędziwe drzewa jak i nasadzone cisy których nasiona były poświęcone przez Papieża Benedykta XVI podczas pielgrzymki leśników w 2012roku. Nasiona zebrane pochodzą z Pomnika Przyrody w Henrykowie.
Obiekt jest położony w pięknym górskim otoczeniu i będąc w Bieszczadach warto do niego wstąpić. Parking jak i wstęp do cerkwi jest bezpłatny, zwiedzanie w niedziele po mszy o 9:30 lub przed mszą. Na zwiedzanie wnętrza można również umówić się telefonicznie. Na parkingu przebywa opiekun cerkwi, który dodatkowo opowiada o historii i losach tej budowli.